Əfsanəvi qala ilə bağlı müəmmalı faktlar | Bayıl qəsrinin sirri nədədir?

Görkəmli Azərbaycan şairi Arif Ərdəbili 1369-cu ildə yazdığı “Fəryadnamə” poemasının misralarında bir qaladan bəhs edir:

“Bakıda dənizdə bir qala var ki, yeni şəhər qalasını orada su basıb”.

Arif Ərdəbilinin haqqında söz açdığı bu qala 13-cü əsrə aid tarixi memarlıq nümunəsi olan Bayıl qalasıdır.

Xəzərdə suyun səviyyəsi geri çəkildikcə qalanın qalıntıları üzə çıxmağa başlayıb. Qala ilə bağlı bir sıra fərziyyələr mövcuddur.

Hazırda sözügedən ərazidə araşdırma aparan tarixçi İdris Əliyevin sözlərinə görə, arxeoloji cəhətdən qalanın öyrənilməsinə 30-cu illərin sonlarından başlanılıb:

“Çünki Xəzər o vaxtlar çəkilmişdi. İki mərhələdə qazıntı gedib. Qazıntılar 1940, 1945, 1946-cı illərdə müharibə ilə bağlı olub. 3-cü mərhələdə 60-cı illərdə qaladan 700-ə yaxın yazılı daş aşkar edilib. Bu daşlarda insan, heyvan, müxtəlif iqlimli şəkillər təsvir olunub. Həmin daşlar hazırda Şirvanşahlar muzeyində saxlanılır”.

Sözügedən abidə müxtəlif mənbələrdə “Sualtı şəhər”, “Bayıl daşları”, “Səbayıl qalası”, “Karvansara”, “Xanəgah”, “Kömrükxana” kimi qeyd olunsa da, elmi ədəbiyyatda daha çox “Bayıl qəsri” adı ilə tanınır.

Arxeoloq İdris Əliyevin sözlərinə görə, tədqiqatlar nəticəsində bəlli olub ki, əsrlərdir qalanın məhvi ilə bağlı irəli sürülən fikirlər tamamilə yanlışdır.

Qeyd edək ki, qalanın bərpası üçün yaxın gələcəkdə Arxeologiya və Antropologiya İnstitutunda yeni yaradılan Xəzər arxeologiya şöbəsi tədqiqatlara başlayacaq.